Günümüz çalışma koşullarında ana meslek konusu olarak düşünüldüğünde çoğu kişinin uzak durduğu, ek kazanç kapısı olarak düşünüldüğünde ise aranan imkanları sunan İstiridye mantarı yetiştiriciliği hakkında bilgi edinmek kazançlı olabilir. Henüz piyasada adını yeni yeni duyurmakta olan ve yetiştiricisinin elinde kalmayan istiridye mantarını üretmek neden mantıklı?
Mantar denilince kültür mantarı dışında ki her mantar insana korkutucu gelir. Fakat istiridye mantarını araştırınca durum farklı… Bu mantar türünün yetiştirilme aşamasında hastalıklara karşı direnci çok yüksek, yani kolay kolay üretimde zarara uğratmaz. Sporcu gıdaları arasında gösterilen istiridye mantarı protein olarak yüksek bir içeriğe sahiptir. Kurutularak muhafaza edilebildiğinden depolama sorunu yaşamazsınız. Tad olarak kültür mantarından daha karakteristik bir yapıya sahiptir, bu özelliğiyle avrupa ülkelerinde tercih sebebidir. Bunun gibi daha pek çok sebep sıralanabilir elbet. Peki bu mantarı nasıl yetiştirir ve kar ederiz?
Bu mantarın üretimini tavsiye etmemizin ilk sebebi kendiniz satarsanız iyi kazançlar elde edebilir, hazır üretim kompostu alırsanız size bu kompostu satan firmaya ürettiğiniz mantarı geri satabilirsiniz. Yani ürünün hazır pazarı ve alıcısı bulunmakta. Üretim alanında raflı veya birkaç kat askı sistemi yaparsanız küçük olduğunu düşündüğünüz alanınız 5 katına çıkmış olacak. Her gün verim ve ürün almak için sıralı ekim yapmaya ve ortam şartlarını ortalama seviyelerde tutmaya özen gösterince bu ek kazanç kapısı aralanmaya başlayacaktır. Detaylı olarak anlatılan yetiştiricilik yazısının ardından kafanızda bir şeyler şekillenmeye başlayacaktır.
İstiridye Mantarı Nasıl Yetişir ?
Öncelikle istiridye mantarı yetişme sistematiğini iyi kavramak gerekir. İstiridye mantarı doğada kavak ve kayın ağacı köklerinde, nemli, serin, oksijeni bol ve karanlık ortamda yetişen bir mantardır. Dolayısıyla en ideal yetişme koşulları da doğal ortamındakine yakın olmalıdır.
Mantarın doğada yetiştiği kavak veya kayın ağacı ortamı kompost denilen karışım ile oluşturulur. Kompost içinde yer alan mantar miselleri yani tohumlar uygun sıcaklık ve nem altında kuluçka döneminde mantar vermeye hazır hale gelir. Daha sonra yine uygun ortam şartları altında istiridye mantarı pazar boyutuna ulaşır.
Aşamaları Şu Şekilde inceleyebiliriz;
- Kompost
- Sıcaklık, ışık ve nem
- Havalandırma
- Toplama
- Verim Oranı
- Satış
İstiridye Mantarı Kompostu Nasıl Olmalıdır ?
İstiridye mantarının ana besin maddesi ağaçlarda mevcut olan selüloz maddesidir. Bu nedenle istiridye mantarını yetiştirmek için selüloz oranı yüksek bir ortam oluşturulmalıdır. Selüloz oranı yüksek çeşitli bitki ve ağaç artıklarının bulunduğu nemli ve içinde misel olan ortama kompost denir.
Kompost içeriğini biraz daha detaylı anlatırsak, ekonomik olması nedeniyle ana madde olarak saman veya pamuk kullanılır. Bunlara ek olarak besleyici olması nedeniyle kavak veya kayın ağacı talaşı ve kepek eklenir. Bir kompostun kaliteli olmasını sağlayan en önemli özelliği içerdiği kuru madde ve misel miktarıdır. Kompostun verimli olabilmesi için ağırlığının en az %50’si kuru madde olmalı ve kuru madde miktarının da %2’si kadar misel olmalıdır.
Detaylı örnek verecek olursak 10 kiloluk bir kompost poşetinde en az 5 kg kuru madde, 100 gr misel ve 5 litre kadar su bulunmalıdır. Bundan daha az kuru madde ve misel bulunan kompostların mantar verimi son derece düşük olacaktır.
Kuru maddelerin kendi içindeki oranı ise miselin türüne göre farklılık göstermekte olup verim için büyük farklar oluşturmamaktadır. Ayrıca kompost ph değeri 5,5-6,5 arasında olmalıdır. Bu değer alçı ve kireç ile dengelenebilir.
Kompost, bekletildiğinde dibine suyu akmıyor ancak elinizle sıktığınızda suyu akıyorsa uygun bir kompost denilebilir. Dibinde su birikiyorsa suyu kesinlikle fazladır. Bu şekilde ki kompostlar hastalığa neden olabilir ve üretimi zarara sokabilirler.
İstiridye Mantarı Hangi Sıcaklık, Nem ve Aydınlık Değerlerinde Yetişir ?
İstiridye mantarı kuluçka ve hasat dönemlerinde farklı sıcaklık ve nem değerleri isteyen bir mantardır. Bu nedenle üretim yapılan ortamın şartlarının kontrol edilebilir ve istendiği gibi değiştirilebilir olması gereklidir. Kuluçka dönemi, tamamen karanlık ortamda ortalama %70 nem oranında 25-30 derece arası sıcaklıkta olmalıdır. Bu şartlar altında ilk mantarlar 17. günden itibaren görülmeye başlar.
Kompostlar genelde plastik poşetlerin içinde olduğundan her bir poşete 10. günden itibaren 10-15 arası delik açmanız gerekir ki mantarlar büyüyebilsin. Bunun nedeni kompost içine oksijen girmesini sağlamaktır. İlk bölümde de belirtildiği gibi istiridye mantarı yüksek oksijenli ortamlarda yetişir.
Kuluçka dönemi bittikten sonra oda sıcaklığı 12-17 derece arasında olmalı, günde 6-8 saat kadar beyaz floresan ışığı ve en az %80 nem olmalıdır. Kompost üreticileri veya danışman firmaların verdiği sıcaklık değerleri 18-23 derece arasındadır ancak bu sıcaklıklarda istiridye mantarı hafif, kuru ve rengi sarıya dönük olacaktır. Bu da istiridye mantarının doğal yapısından uzak bir görüntüdür. Taze istiridye mantarı gri renkli, sulu ve etlidir.
Firmaların bu sıcaklık değerlerini önerme nedeni ortamın sıcaklığını 18 derecenin altına düşürmek için standart klimaların yeterli gelmemesidir. Klima teknik detaylarını incelediğinizde klimaların en düşük 18 derece sıcaklığa kadar inebildiğini görebilirsiniz. İstiridye mantarı üretiminde sıcaklık kesinlikle profesyonel soğutma sistemleri ile ayarlanmalıdır.
Ortam nemi ise %60 – %95 arasında olmalıdır. Ancak kuluçka ve hasat dönemlerinin ideal nem değerleri farklı olduğunda ortamın nemini ayarlamak da üreticinin elinde olmalıdır. Bunun için yüksek basınçlı sisleme cihazları kullanılabilir.
Yere su atarak veya fıskiye sistemi ile nem ayarlamak imkansız olup ayrıca mantarın yapraklarına su değmesi siyah leke ve delinmelere yol açar.
Doğada istiridye mantarının gelişimi ormandaki sis sayesinde oluşur. Bu nedenle en yüksek verim yapay sis oluşturarak alınabilir.
İstiridye Mantarı Havalandırması Nasıl Olur ?
İstiridye mantarı, oksijen oranı yüksek ortamlarda yetişir. Doğada diğer mantarlar gibi yol kenarında istiridye mantarı bulma ihtimali çok düşüktür. Bu nedenle üretim ortamındaki oksijen miktarı çok iyi ayarlanmalıdır.
İstiridye mantarının yetiştiği ideal oksijen miktarı diğer şartlara bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle kesin değerler vermek güçtür ancak mantarın sap ve yaprak yapısına bakarak oksijen miktarı tespit edilebilir.
İstiridye mantarı yapraklarının kenarı yukarı doğru dönüyorsa veya mantar sapı uzuyorsa oksijen yetersizdir.
Üretim ortamında oksijen azalmasının nedeni, istiridye mantarının canlı bir organizma olması ve oksijen ile de beslenmesidir. Ayrıca yetişkin bir istiridye mantarı havaya her saatte yaklaşık 4 milyon spor bırakır. Spor, havada asılı duran ve yaklaşık 5 mikron büyüklüğündeki istiridye mantarı tohumudur. Bu tohumlar aynı zamanda oksijen oranının da düşmesine neden olurlar.
İstiridye mantarı üretiminde oksijen miktarını dengelemek ve havadaki sporları temizleyip ortamı insanların da nefes alabileceği hale getirmek çok önemlidir. Bu nedenle üretim ortama saat başı otomatik olarak havalandırılmalıdır.
Havalandırma yaparken içeri giren havanın istiridye mantarının üzerine doğrudan gelmesine engel olmak gerekir. Böyle bir durumda istiridye mantarı bir kaç saat içinde geri dönüşü olmayacak şekilde kuruyacaktır.
Doğru havalandırma, havalandırma kanallarının önüne serbest perdeler asarak yapılabilir. Bu sayede kanallardan gelen temiz hava doğrudan mantarın üzerine gelmeyecek, perdelerden aşağı süzülerek tüm ortama yayılacaktır.
İstiridye Mantarı Ne Zaman Toplanır ?
Yaprak büyüklüğü 10-20 cm arası her mantar toplanabilir ancak ne zaman toplayacağınızı ayarlamak üreticiye kalmıştır. Havalandırma konusunda da belirtildiği gibi yetişkin her mantar havaya saat başı milyonlarca spor bırakacağından yaprakların çok büyümemesi, diğer mantarların gelişimi için önemlidir.
Mantar kompostları 3 dönem halinde mantar verirler. İlk ürün kuluçka dönemi bittikten 5-6 gün sonra içinde toplanabilir hale gelir ve 10 gün içinde tüm mantarlar toplanır. İlk ürün döneminde yani birinci flaşta o komposttan toplayacağınız tüm mantarın yaklaşık %40’ını toplamış olursunuz. Bu, mantarın verimi %40 olacak anlamına gelmemelidir.
İlk ürün döneminin ardından yaklaşık 10 günlük bir bekleme dönemi olur ve bu sırada mantar büyümesi olmaz. Bekleme döneminde ortamın sıcaklığı 1-2 derece arttırılabilir. Daha sonra tekrar mantarlar çıkmaya başlar ve tekrar 10 gün boyunca mantar toplanır.
İkinci ürün dönemi veya ikinci flaş adı verilen bu sürede toplayacağınız mantar, o komposttan toplayacağınız tüm mantarın yaklaşık %20’lik bölümüdür. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ikinci flaş sırasında daha az mantar toplanacak olmasıdır. Bu da maliyetleri ve üreticinin nakit dengesini bozabilir.
Üçüncü ürün dönemine girmeden önce yaklaşık 15 günlük bir bekleme dönemi geçer ve bundan sonra son kalan mantarlar çıkmaya başlar. Bu dönemde mantar büyüme hızı ilk ürün döneminden daha düşük olacağından toplama dönemi 1 aylık bir süreye bile yayılabilir. Kuluçka ve hasat dönemi dahil bir mantar kompostundan yaklaşık 3 ay verim alınabilir. 3 aydan sonrası ekonomik olarak kazançlı olmayacaktır.
Üretim ortamında sıcaklık ne kadar az olursa mantar rengi o kadar griye dönük olur. Ayrıca yaprak çapı küçük olmasına rağmen ağırlığı fazla ve toplandıktan sonraki ömrü 1-2 gün daha fazla ve daha lezzetli olur.
Ortamdaki sıcaklık arttıkça mantar rengi sarıya döner, yaprakları büyür, daha kuru hale gelir. Sıcaklıkla beraber nem oranı da artarsa mantar daha toplanmadan çürüyecektir.
İstiridye Mantarı Verim Oranı Nasıl Hesaplanır ?
İstiridye mantarı üretiminde en önemli konunun kompost olduğu ilk bölümde belirtilmişti. Mantar üretiminin verimli olabilmesi öncelikle kompost içindeki kuru madde miktarına ve kalitesine bağlıdır.
Üretimde kullanılan komposttan alınacak verim ortalama olarak ağırlığının %30’u kadar olacaktır. Danışman veya kompost üreticisi firmalar %40-%50 hatta zaman zaman %80 verim elde edilebileceğini söylemektedir. Bu kadar yüksek oranda verimlerin laboratuvar şartlarında bile alınması kolay değildir. Kocaeli Üniversitesi Ziraat Fakültesinin yaptığı bir araştırmada çeşitli oranlarda kuru madde miktarı kullanılarak en fazla %41 verim elde edilmiştir ancak bu verim ticari olarak ekonomik değildir.
Bu nedenle üreticiler maliyet hesabı yaparken alacakları verimi düşük tutmalıdırlar. Özellikle ilk defa üretim yapılan bir tesiste henüz ideal havalandırma ve nem değerleri bilinmediğinden verim oranlarının %25’i geçmesi çok zordur. Kuru madde oranı yüksek ve dengeli olan, tohumu kaliteli olan, sıcaklık, nem ve havalandırması iyi yapılmış bir kompost %35 civarı verimli olacaktır.
Örnek bir verim hesaplaması yapmak gerekirse; 10 ton kompost yaklaşık %30 verim ile toplamda 3 ton mantar verecektir.
Bu 3 ton mantarın %40’lık bölümü yani 1,2 tonu ilk flaşta, 600 kg’ı ikinci flaşta ve kalan yaklaşık 1,2 tonu da son dönemde alınabilir.
İstiridye Mantarı Nasıl Satılır ?
İstiridye mantarını satışa çıkarmadan önce bilinmesi gereken en önemli nokta, toplamaya hazır yani 10 cm büyüklüğüne gelen mantarın 2 gün içinde toplanması ve 1 gün içinde de satılması gereklidir. Büyüyen her mantar, spor atarak diğer mantarların gelişimini yavaşlatacağı gibi toplanan her mantar da 3-4 saat içinde ağırlığının %10’unu kaybedecektir.
Örneğin 5 kilo olarak tartıp kasalanan mantar, 4 saat sonra müşterinize ulaştığında 4,5 kilo gelecektir. Bu da yapılan tüm verim ve maliyet hesaplarını etkileyecektir.
Ayrıca ilk flaş olarak adlandırılan dönemde 10 gün içinde yoğun olarak mantar toplanacaktır. Bu da düzenli bir satış sistemine ihtiyaç olduğunun ispatıdır.
İstiridye mantarının fiyatını çevredeki semt pazarlarına bakarak görebilirsiniz. Pazarda istiridye mantarı satış fiyatı 10 lira ise üretici olarak toptan 5 liraya mantar satışı yapabilirsiniz. 2017 yılı itibariyle İstanbul semt pazarlarında istiridye mantarı 7-12 tl arası fiyatla satılmaktadır.
İstiridye mantarının toplanması ve bekletilmesi sırasında ağırlığının azalması ve sonunda satılamaz hale gelmesi, üreticiyi zorlayan ancak mantar toptancılarının elini güçlendiren bir durumdur. Bu nedenle mantarı üretirken aynı zamanda farklı fiyatlarla alternatif satış kanalları bulunmalıdır.
Firmalara üretim yapmak dışında geniş bir çevre sahibiyseniz çevrenize de bu mantarı pazarlayabilirsiniz. 30 metre kare bir oda da kendiniz kompost hazırlayıp komşularınıza veya küçük bir çevreye satış yapabilirsiniz. İstiridye mantarının deneme üretimi için internet üzerinden küçük kompostlar yada misel satın alarak kompost hazırlayıp deneme yapabilirsiniz.
